​Powiem to bez niepotrzebnej kurtuazji – tak jak „Sprawę Meursaulta” połknęłam w jeden wieczór, tak na tę lekturę potrzebowałam więcej czasu. Tahar Ben Jelloun utkał ją jak efektowny arras. Na kartach „Dziecka piasku” przewija się symbolika liczb, pradawne wierzenia i ponadczasowe zabobony, gęsto tam od rozważań nad ciałem i duchowością, a sama historia wędruje z ust do ust, choć ciągle jest niekompletna. Zaczyna bajarz, który twierdzi, że znalazł zeszyt, w którym ją zapisano. Od bajarza przejmują ją jego słuchacze, dorzucając tu i ówdzie myśli o swoim życiu, aż w końcu mamy wrażenie, że gonimy baśń, która snuje się sama.

​I od razu trzeba Wam wiedzieć: to nie jest bajka na dobranoc. To książka bezbrzeżnie smutna, poplątana jak uliczki arabskiego miasta, bo jej czytanie przypomina przeciskanie się przez wąskie przesmyki i większe lub całkiem niepozorne bramy. Narrator obiecuje: „Będę wam dawał po kolei klucze do tych bram. Tak naprawdę macie już te klucze, ale o tym nie wiecie; a gdybyście nawet wiedzieli, nie potrafilibyście obrócić ich w zamku.”Mam wrażenie, że zamknięcie to przewodni motyw tej opowieści – jej głównym wątkiem jest historia człowieka, który urodził się jako siódma córka w rodzinie ojca, który nade wszystko pragnął mieć syna, więc przedstawił ją światu jako Mohameda Ahmeda. Nakazał ubierać dziecko jak chłopca, zorganizował nawet uroczystość obrzezania, dając zranić się w palec, by pociekła krew. Mohamed wchodzi w swoją rolę krokiem chłopaka – goli się, krępuje piersi szeroką opaską, chodzi do męskiej łaźni i stara się nie płakać. Dopada go jednak samo życie, pali ogień pożądania, z którym nie wiadomo co począć, męczy odosobnienie, które narzuciła mu rodzina. Bohater, którego sam narrator nie wie jak ma nazywać, próbuje więc żyć, a ścieżki tego życia są kręte jak cała powieść. Prowadzi nas ona do cyrku, do ciemnych pokoi, w których rządzi ciało, do bibliotek, w których zamknięte są inne opowieści. Próbujemy odpowiedzieć na pytania, których nie mamy odwagi zadać.

Najważniejsze jest tu jednak samo opowiadanie – niedoskonałe antidotum na destrukcyjną potęgę czasu. Zapiski znikają z zeszytu, zastępują je nowe, ten, kto aktualnie opowiada przypatruje się sobie, swojemu opowiadaniu i swojej publice. „Jestem architektem i jego budowlą; drzewem i jego sokiem; sobą i kimś innym; sobą i tą inną”. Ta powieść to palące przypomnienie, że historia to tylko i aż słowa, wybierane subiektywnie, plączące się znaczenia i perspektywa, bo w świecie, w którym nawet płci nie da się jednoznacznie określić, kwestionuje się wszystko. I myślę sobie, że porównanie „Dziecka piasku” do tkaniny jest trafne pod jeszcze jednym względem. Jesteśmy świadkami wszystkich tych wątpliwości, które towarzyszą opowiadającemu: jak dobrać słowa, by przekazać myśl, jak poradzić sobie z niepewnością, której winna szwankująca pamięć, jaki porządek wydarzeń uznać za obowiązujący, jaką rolę odgrywa w naszym opowiadaniu czas? To powieść, która na naszych oczach rozwija się jak dywan, powieść, której przypatrujemy się w miarę jak się ona pisze, a na końcu i tak zostajemy sami przed pustą kartką, gdy „pełnia księżyca wytarła tekst księgi”. Wtedy możemy przeczytać ją od początku, tym razem zupełnie inaczej.

Jest mi ta książka bliska i daleka jednocześnie – egzotyka potrafi przyprawić o zawrót głowy, jednak analizując moje marcowe lektury jestem ogromnie wdzięczna za to, że pisałam pracę magisterską na temat postmodernizmu i (uwaga, moje ulubione sformułowanie) metafikcji historiograficznej. W powieściach, które teraz wspólnie czytamy, znajduję potwierdzenie argumentów z uczonych książek o teorii literatury i jest to szalenie przyjemne uczucie. Literatura postmodernizmu sama się sobie przygląda, pełna jest aluzji do swoich słabości i podważa wiarygodność swojego przekazu. Puszcza do nas oko, przypominając, że nie istnieje coś takiego jak obiektywna prawda ani bezstronna relacja – pisanie jest tak niedoskonałe jak sam człowiek. „Dziecko piasku” fantastycznie mi o tym wszystkim przypomniało.Ten wpis jest częścią mojego osobistego festiwalu frankofonii, podczas którego mam ochotę dzielić się z Wami inspirującymi lekturami spoza kanonu. Na moim stosie „do przeczytania” leży już kontynuacja „Dziecka piasku”, czyli „Święta noc”, a książki te, tak jak „Sprawę Meursaulta” z ubiegłego tygodnia i „Kielonka”, o którym za tydzień, opublikowało Wydawnictwo Karakter. Ich dewiza? „Wydajemy co nam się podoba”. Lubię to, a Wy?