Abażur, garderoba, szezlong… Pamiętam, że z fascynacją odkrywałam francuskie pochodzenie tych znanych z języka polskiego słów oznaczających kolejno osłonę żarówki, pomieszczenie z szafami na ubrania i wydłużony, wygodny fotel.

Największym zdziwieniem była dla mnie jednak forma tych francuskich rzeczowników – każda z nazw składa się bowiem z dwóch elementów, dokładnie opisujących wygląd, naturę lub rolę oznaczanych przez nich rzeczy! I chyba za to właśnie pokochałam francuski, za to niezwykłe połączenie formy i treści, a miłość ta trwa już od szesnastu lat.

Tym tekstem chciałabym przybliżyć Wam 10 bardzo życiowych i praktycznych rzeczowników złożonych w codziennym kontekście, okraszając wszystko niezbędną dawką teorii. On y va?

Złożone, ale z czego?

Naszą lekcję musimy zacząć od kilku kwestii technicznych, które pozwolą Wam ogarnąć te leksykalne puzzle. Rzeczowniki złożone, czyli les mots composés, mogą składać się z:

• dwóch rzeczowników, jak une porte-fenêtre – drzwi balkonowe,
• dwóch czasowników, jak le savoir-vivre – zasady tzw. dobrego wychowania,
• czasownika i rzeczownika, jak un gratte-ciel – drapacz chmur, un porte-monnaie – portmonetka,
• przysłówka i rzeczownika, jak une avant-première – przedpremiera,
• przymiotnika i rzeczownika, jak un beau-père – teść,
• dwóch przymiotników, jak un sourd-muet – osoba głuchoniema,
• przyimka, jak un arc-en-ciel – tęcza, un tête-à-tête – randka, spotkanie twarzą w twarz.

Jeden kroplomierz, dwa kroplomierze…

Niezwykle ważnym zagadnieniem przy omawianiu rzeczowników złożonych jest sposób tworzenia ich liczby mnogiej. Do czasu reformy ortografii z 1990 roku, która wywołała jakiś czas temu burzę w temacie cyrkumfleksów (tych akcentów przypominających daszek), przeróżne były zasady tworzenia tej liczby – czasem -s się dodawało, czasem nie. Teraz wytyczne są jasne: dodajemy -s tam gdzie możemy (czyli do rzeczowników i przymiotników) i tylko tam, gdzie rzeczownik złożony faktycznie występuje w liczbie mnogiej.

Kiedyś na przykład nazwę czegoś, co nazywamy po polsku kroplomierzem zapisywano tak: un compte-gouttes – bo przecież odmierzamy często więcej niż jedną kroplę. Teraz jednak Akademia Francuska każe kroplomierz zapisywać jako un compte-goutte, a kiedy mamy takich instrumentów więcej, wtedy mówić będziemy o des compte-gouttes.

10 rzeczowników złożonych, które musisz znać

Moim zadaniem jest dzisiaj jednak przede wszystkim przedstawić Wam 10 rzeczowników złożonych, które podkręcą Waszą komunikację po francusku, bez zbędnego zagłębiania się w szczegóły. Zatem, mili Państwo, les voici!

1. un casse-tête

Rzeczowniki złożone to prawdziwa łamigłówka, dlatego nasze zestawienie otwiera coś, nad czym dosłownie łamiemy sobie głowę.

La trigonométrie, c’est un vrai casse-tête.

Wyrażenie to oznacza również coś, co sprawia nam kłopot, wkurza nas.

J’ai éteint les notifications sur mon portable, un vrai casse-tête qui m’empêchait de me concentrer.

Chcesz powiedzieć, że mocne wino uderzyło Ci do głowy? Użyj tego samego wyrażenia.

2. un faire-part

Ils viennent de vous envoyer le faire-part de la naissance de leur fillette.

Kiedy ktoś wysyła Ci faire-part (co jest bardzo tradycyjne we Francji!), dosłownie czyni Cię częścią jakiegoś wydarzenia, czyli Cię o nim informuje. Dotyczy to na przykład ślubu, narodzin dziecka, zgonu czy przeprowadzki do nowego domu.

3. un amuse-gueule

Uwielbiam ten rzeczownik! Dosłownie oznacza on coś w rodzaju „cieszygęby” – niewielkiej przekąski, która umili Ci oczekiwanie na danie główne. Czy to nie jest słodkie?

Les amuse-gueules qu’elle vient de servir sont trop délicieux ! Regarde ces petites tartelettes – moi, je kiffe !

4. un tire-bouchon

Narzędzie, które musisz mieć przy sobie, gdy chcesz nad brzegiem Sekwany skosztować wybornego aligoté, kupionego w narożnym sklepie – korkociąg! Czasownik tirer możesz też spotkać na drzwiach, oznacza on bowiem „ciągnąć”.

Auriez-vous un tire-bouchon, monsieur ?

5. le bien-être

Sekwana, wyborne wino, może jakaś pyszna „cieszygęba” z ulicznej budki, spacer po Montmartre… Tacy to pożyją, co? Dla dobrego samopoczucia – czyli właśnie le bien-être, można sobie pofolgować!

Voici 10 idées, simples et efficaces, pour votre bien-être physique et mental au quotidien. (source : ifeelgood.fr)

6. un en-cas (albo un encas)

Czasem jednak za posiłek musi wystarczyć lekko nakrapiany banan wydobyty z przepastnej torby. Na takie wypadki Francuzi mają swoje określenie – to drobna przekąska, którą można mieć przy sobie „w razie czego”. I mały głód zaspokojony!

Quand on sort de chez soi, il vaut mieux avoir un petit encas. Ce que je préfère, c’est un fruit ou quelques noix.

7. un chef-d’oeuvre

Wiecie, że słowo „chef” dosłownie oznacza głowę? Pamiętam jakby to było wczoraj, gdy na zajęciach z literatury średniowiecza czytaliśmy z zapartym tchem pieśni o walecznych rycerzach, których głowy toczą się po dróżkach i ścieżynkach Francji i właśnie to słowo ścieliło się tam gęsto. Słodko, co nie? Stąd właśnie wziął się rzeczownik, który oznacza arcydzieło, najważniejszą czy najcenniejszą pracę w dorobku jakiegoś artysty – tak jak głowa jest najważniejszą częścią naszego ciała.

Cette cathédrale est le chef-d’oeuvre de l’architecture médiévale.

8. une arrière-pensée

To dosłownie myśl, którą mamy z tyłu głowy, ale raczej nie w ramach koniecznego pamiętania o ważnej sprawie, ile w sensie podtekstu, ukrytej intencji.

Tu veux prendre un verre ? T’inquiète pas, je te le propose sans aucune arrière-pensée.

9. un aller-retour

Słowo, które na pewno przyda się na dworcu lub stacji kolejowej jeśli masz zamiar wrócić z podróży, w którą się wybierasz. Oznacza ono bilet w obie strony, w przeciwieństwie do „un aller simple” – bo co jeśli wizja picia wina nad Sekwaną uwiedzie Cię ostatecznie?

10. un deux-pièces

Ostatni rzeczownik z naszego zestawu też fajnie wpisuje się w kontekst podróżniczy. Ma dwa znaczenia, choć każde jest rozumiane jako coś złożone z dwóch części: albo dwupokojowe mieszkanie:

Les fenêtres de ce deux-pièces donnent sur un petit parc.

albo dwuczęściowy strój kąpielowy:

Franchement, ce maillot-là te va mieux que ce deux-pièces.

Mam nadzieję, że lekcja Wam się podobała! Poniżej znajdziecie dodatkowe materiały, które przygotowałam – plik z fiszkami do wydruku i wycięcia oraz test, który pozwoli utrwalić wiadomości. A zatem:

Chcesz wiedzieć więcej?

Łap linki, które pozwolą bardziej zagłębić się w temat:

• najważniejsze informacje na temat zmian ortograficznych, wprowadzonych po reformie z 1990 roku – kliknij TUTAJ,
• lista słów, których pisownia zmieniła się wraz z powyższą reformą plus obszerny komentarz na temat zmian, w tym dotyczących zapisu czasowników złożonych – kliknij TUTAJ,
• więcej informacji na temat liczby mnogiej rzeczowników złożonych – TĘDY proszę,
• trochę ćwiczeń na liczbę mnogą rzeczowników złożonych (dla poziomu średnio- i zaawansowanego) – KLIK!